چین و روسیه پشت ایران را خالی کردند

 در دو دهه گذشته، چشم‌انداز توسعه صنعت نفت و گاز ایران همواره بر مبنای همکاری با کشورهای خارجی از جمله روسیه و چین طراحی شده بود. این کشورها به عنوان شرکای استراتژیک، قرار بود نقش مهمی در سرمایه‌گذاری و انتقال فناوری ایفا کنند اما به مرور این باور به ویژه در دوران دولت ریاست جمهوری مسعود پزشکیان تغییر پیدا کرد و تمرکز بر همکاری با این کشورهای خارجی برای بهبود صنعت نفت و گاز در کشور کمتر شد.

موانع اصلی سرمایه‌گذاری خارجی

مرتضی بهروزی فر، کارشناس انرژی، در گفت‌وگو اختصاصی با انرژی پرس، با اشاره به تغییر نگاه دولت‌ جدید می‌گوید: «در دولت آقای پزشکیان، خوش‌بینی نسبت به همکاری‌های خارجی کاهش یافته و واقع‌گرایی جایگزین آن شده است. برخلاف برخی انتظارات غیرواقعی در دولت‌های پیشین، به‌ویژه دولت آقای رئیسی که روی تفاهم‌نامه‌های کلان، مانند قرارداد ۴۰ میلیارد دلاری با این کشورها حساب باز کرده بود، کارشناسان از ابتدا تأکید داشتند که تا زمانی که تحریم‌ها پابرجاست، هیچ کشور یا شرکت معتبری، از جمله چین و روسیه، در ایران سرمایه‌گذاری کلان نخواهد کرد.

از طرفی بهروزی‌فر به روابط رقابتی ایران و روسیه در بازار انرژی اشاره می‌کند و معتقد است به‌طور خاص، روسیه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز، رقیب استراتژیک ایران در بازار انرژی است. ایران با دارا بودن یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نفت و دومین ذخایر گاز جهان، رقیبی جدی برای روسیه محسوب می‌شود. بنابراین، انتظار سرمایه‌گذاری روسیه برای ارتقای صنعت نفت و گاز ایران غیرمنطقی است، زیرا این کشور علاقه‌ای به تقویت رقیب خود ندارد.

چالش‌های سرمایه‌گذاری داخلی

این کارشناس در رابطه با چالش‌های سرمایه‌گذاری داخلی در بخش گاز و نفت می‌گوید: ایران تقریباً فاقد شرکت‌های خصوصی واقعی در صنعت نفت و گاز است. شرکت‌های موجود، مانند مپنا یا خاتم‌الانبیاء، عمدتاً شبه‌دولتی هستند و از نظر فنی و مالی توانایی لازم برای اجرای پروژه‌های بزرگ را ندارند. این شرکت‌ها نه‌تنها از دانش فنی و تجهیزات پیشرفته محروم‌اند، بلکه به دلیل نبود سودآوری کافی در شرایط تحریم، تمایلی به سرمایه‌گذاری کلان در این بخش نشان نمی‌دهند.

برای مثال، افزایش ظرفیت تولید نفت از ۳.۸ میلیون بشکه به ۵ میلیون بشکه در روز، در شرایطی که امکان صادرات به دلیل تحریم‌ها محدود است، برای شرکت‌ها جذابیت اقتصادی ندارد. شرکت‌ها ترجیح می‌دهند در بازارهایی سرمایه‌گذاری کنند که سودآوری بیشتری داشته باشد.

وابستگی به فناوری خارجی در حوزه نفت و گاز

از نظر بهروزی‌فر، یکی دیگر از موانع کلیدی، وابستگی به فناوری و تجهیزات خارجی است، به‌عنوان مثال، پالایشگاه ستاره خلیج فارس، که پروژه‌ای با پیچیدگی نسبتاً پایین (تبدیل کاندنسیت به بنزین) است، تا زمان رفع برخی محدودیت‌های برجام و واردات قطعات موردنیاز، نتوانست به بهره‌برداری کامل برسد. کمپرسورها، سوپاپ‌ها و سایر تجهیزات پیشرفته موردنیاز این صنعت، در حال حاضر در داخل کشور تولید نمی‌شوند و دانش فنی آن‌ها نیز در دسترس نیست. این وابستگی، توسعه صنعت را با چالش جدی مواجه کرده است.

یکی از پیامدهای مستقیم این وضعیت، افت فشار در خطوط انتقال گاز است که بدون دانش فنی و تجهیزات لازم قابل جبران نیست. به گفته بهروزی‌فر، پیش‌بینی می‌شود ناترازی گاز در سال‌های آتی به بیش از ۶۵۰ میلیون متر مکعب در روز برسد که می‌تواند مشکلات تامین گاز را تشدید کند.

او هشدار می‌دهد که بدون سرمایه‌گذاری مستمر و واردات فناوری، تولید گاز ایران به مرور کاهش خواهد یافت: «صنعت نفت و گاز دنیا به صورت طبیعی با نرخ سالانه کاهش تولید مواجه است، مگر اینکه سرمایه‌گذاری انجام شود. اگر این روند در ایران ادامه یابد، نه تنها توسعه بلکه حفظ تولید موجود هم غیرممکن خواهد بود.»