تاثیرات خروج اتباع افغان از ایران بر بازار آهن و فولاد

بازار آهن و فولاد ایران طی دهه‌های اخیر همواره تحت تأثیر عوامل مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بوده است. از نوسانات نرخ ارز گرفته تا تغییر در سیاست‌های تجاری دولت، هر کدام نقش مهمی در قیمت‌گذاری و عرضه محصولات فولادی ایفا کرده‌اند. مسئله‌ای که اخیراً توجه فعالان این حوزه را به خود جلب کرده است، بحث خروج اتباع افغان از ایران است؛ پدیده‌ای که علاوه بر اثرگذاری بر بازار کار، می‌تواند زنجیره تولید و توزیع فولاد را نیز تحت تأثیر قرار دهد. در این نوشتار به تحلیل اخراج افغان‌ها و تاثیر آن بر بازار فولاد پرداخته‌ایم. تا انتها همراه ما باشید.

آیا خروج اتباع افغان از ایران بر قیمت فولاد تاثیر دارد؟

اتباع افغان، سال‌‌هاست که در صنایع مختلف داخلی، به عنوان نیروهای فعال و کارآمد فعالیت داشته‌اند. حضور آن‌ها در حوزه ساخت ‌و ساز، پروژه‌های عمرانی و حتی بخش‌‌هایی از تولید و توزیع فولاد، پررنگ‌تر است و نمی‌توان نقش تاثیرگذار آن‌ها را نادیده گرفت. حالا با تصمیمات و سیاست‌های جدیدی که منجر به کاهش حضور مهاجران افغانی شده است، بسیاری از کارشناسان، پیگیر پیامدهای آن بر وضعیت اشتغال، همچنین بر بازار آهن و فولاد هستند. در این میان، نباید از نقش تحولات سیاسی افغانستان و روی کار آمدن طالبان نیز غافل شد؛ چرا که پس از تسلط طالبان بر این کشور، موج مهاجرت و سپس بازگشت اجباری بسیاری از افغان‌ها شدت گرفت.

برای درک این موضوع (اخراج افغان‌ها ۱۴۰۴)، ابتدا باید جایگاه اتباع افغان در بازار کار ایران را بررسی کنیم. این افراد سال‌هاست در حوزه‌های ساختمانی و عمرانی فعالیت می‌کنند و بخشی از بدنه اصلی نیروی کار در پروژه‌های بزرگ و کوچک محسوب می‌شوند. بسیاری از کارگران افغان در حمل‌ونقل، بارگیری، تخلیه مقاطع فولادی و حتی در کارگاه‌های تولیدی مشغول به کار هستند.

وقتی بخش قابل توجهی از این نیروها از چرخه کار خارج شوند، بازار با کمبود نیرو مواجه می‌شود. این کمبود به‌ طور مستقیم هزینه‌های ساخت‌وساز و پروژه‌های عمرانی را افزایش می‌دهد. همان‌طور که می‌دانیم، صنعت فولاد و آهن رابطه تنگاتنگی با حوزه ساخت‌وساز دارند، بنابراین افزایش هزینه‌های پروژه‌ها به معنای کاهش سرعت فعالیت‌های عمرانی و در نهایت کاهش تقاضا برای فولاد خواهد بود.

از سوی دیگر، اخراج مهاجرین افغان و کمبود نیروی کار ممکن است در برخی بخش‌ها مانند بارگیری و حمل‌ونقل مقاطع فولادی که نیاز به نیروی کارگر بیشتر از سایر بخش‌های احساس می‌شود، موجب کندی و افزایش هزینه‌های لجستیک شود. این موضوع نیز در کوتاه‌مدت می‌تواند به افزایش قیمت‌ها در بازار منجر گردد.

البته باید به این نکته‌ی مهم نیز توجه داشت که قیمت فولاد تنها تحت تأثیر خروج اتباع افغان نیست. عواملی مانند نرخ جهانی فولاد، وضعیت عرضه و تقاضای داخلی، نرخ ارز و تصمیمات کلان اقتصادی دولت همگی در تعیین قیمت نهایی نقش دارند، اما بدون شک اخراج اتباع افغانی و حذف بخش بزرگی از نیروی کار موجود، فشار مضاعفی بر بازار وارد می‌کند و ممکن است نوسانات مقطعی را تشدید نماید.

این تاثیر در طول زمان از بین می‌رود؟

یکی از سوالات مهم این است که آیا تأثیر خروج اتباع افغان بر بازار فولاد ماندگار خواهد بود یا خیر؟! و خروج این دسته از اتباع بیگانه، وضعیت اشتغال را تا چه حد در کشور ما تحت تاثیر قرار می‌دهد؟ پاسخ این سوالات را باید در دو سطح کوتاه‌مدت و بلندمدت بررسی کرد.

تاثیر کوتاه‌مدت اخراج افغانی

با اخراج اتباع افغان از ایران، در ماه‌های ابتدایی، بازار کار و صنایع مرتبط با فولاد دچار شوک می‌شوند. پروژه‌های ساختمانی با کمبود نیرو مواجه شده و بخشی از هزینه‌ها به‌ ناچار افزایش پیدا می‌کنند. این موضوع می‌تواند باعث افزایش مقطعی قیمت فولاد و به‌ ویژه محصولاتی مانند میلگرد شود؛ چرا که این کالاها مستقیماً در پروژه‌های عمرانی و ساختمانی مصرف می‌شوند.

تاثیر بلندمدت اخراج مهاجرین افغان

در بلندمدت، اقتصاد و بازار کار معمولاً به‌دنبال جایگزین می‌روند. شرکت‌ها ممکن است از نیروهای داخلی استفاده بیشتری کنند یا به سمت مکانیزاسیون و استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته‌تر حرکت کنند. در این شرایط، بخشی از فشار ناشی از خروج اتباع افغان تعدیل می‌شود و بازار به تعادل نسبی می‌رسد.

نکته مهم این است که افزایش هزینه‌های نیروی کار می‌تواند منجر به تغییر ساختار صنعت ساخت‌وساز شود. شاید در آینده، پروژه‌ها به‌ جای تکیه صِرف بر نیروی انسانی ارزان، به سمت بهره‌وری بالاتر و استفاده از فناوری حرکت کنند. بنابراین، می‌توان گفت تبعات این پدیده در کوتاه‌مدت محسوس خواهد بود اما در بلندمدت به مرور کاهش خواهد یافت.

آیا دولت برای کنترل تاثیرات اخراج اتباع افغان بر بازار برنامه ای دارد؟

دولت به‌ خوبی از حساسیت بازار فولاد و نقش حیاتی آن در اقتصاد کشور آگاه است. هرگونه شوک قیمتی در این حوزه می‌تواند نه تنها پروژه‌های عمرانی را متوقف کند، بلکه بر قیمت مسکن و سایر صنایع وابسته نیز تاثیر بگذارد. بر این اساس اقدامات احتمالی دولت پس از مهاجرت افغانستانی ها می تواند به این ترتیب باشد:

• جایگزینی نیروهای داخلی: دولت می‌تواند با اجرای طرح‌های اشتغال‌زایی، بخشی از جوانان ایرانی را به سمت مشاغلی که پیش‌ تر اتباع افغان، آن‌ها را انجام می‌دادند هدایت کند. این کار ضمن کاهش بیکاری، بخشی از نیاز بازار کار را جبران می‌کند.
• حمایت از پروژه‌های عمرانی: در صورتی که هزینه‌ها افزایش یابد، دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات مالی یا معافیت‌های مالیاتی به شرکت‌های پیمانکار، از توقف پروژه‌های آن‌ها جلوگیری کند.
• نظارت بر بازار فولاد: وزارت صمت و سایر نهادهای مرتبط می‌توانند با کنترل عرضه و جلوگیری از واسطه‌گری، مانع افزایش غیرمنطقی قیمت فولاد شوند.
• سرمایه‌گذاری در فناوری: در بلندمدت، حمایت از صنعتی‌سازی و ورود ماشین‌آلات پیشرفته می‌تواند نیاز به نیروی کار انسانی در برخی بخش‌ها را کاهش دهد.

بنابراین، به نظر می‌رسد دولت برای جلوگیری از بحران احتمالی، ناچار به اجرای مجموعه‌ای از سیاست‌ها خواهد بود تا هم بازار کار و هم بازار فولاد به تعادل برسد.

اخراج مهاجرین افغان و تاثیر آن بر بازار فولاد

مسلما بازار فولاد ایران همانند سایر بخش‌های اقتصادی، به تغییرات اجتماعی و سیاسی واکنش نشان می‌دهد. خروج اتباع افغان از کشور می‌تواند در کوتاه‌مدت موجب افزایش هزینه‌ها و ایجاد نوسان در قیمت فولاد شود. با این حال در بلندمدت انتظار می‌رود این تأثیرات تعدیل گردد و بازار به سمت تعادل جدیدی حرکت کند.