نیمی از جمعیت ایران، بیکارند/ ۸۶ درصد از زنان در بازار کار حضور ندارند

به گزارش اقتصاد آنلاین، بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، در بهار ۱۴۰۴، نرخ بیکاری کشور به ۷.۳ درصد رسیده که در مقایسه با رقم ۷.۷ درصدی بهار ۱۴۰۳، کاهش اندکی را نشان می‌دهد.

با این حال در برخی استان‌ها، نرخ بیکاری حتی به ۱۲.۴ درصد نیز رسیده و استان‌هایی مانند خوزستان، سیستان و بلوچستان و ایلام در صدر این جدول بحران‌زا قرار دارند.

تعداد کل جمعیت فعال (افراد شاغل و بیکار جویای کار) برابر با ۲۷ میلیون و ۱۰۴ هزار نفر اعلام شده که نسبت به بهار سال گذشته تقریباً ۱ درصد افزایش پیدا کرده است. جمعیت شاغل نیز با افزایش اندک به ۲۵ میلیون و ۱۲۳ هزار نفر رسیده و بیکاران در این فصل یک میلیون و ۹۸۱ هزار نفر بوده‌اند.

بحران بیکاری جوانان

نگاهی به نرخ بیکاری در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ ساله نشان‌دهنده بحران عمیق‌تری است. در بهار ۱۴۰۴، نرخ بیکاری این گروه سنی در سطح کشور ۱۹.۷ درصد بوده است. این عدد برای زنان جوان ۳۰.۹ درصد و برای مردان ۱۷.۴ درصد اعلام شده که بیانگر تبعیض جنسیتی گسترده در فرصت‌های شغلی است.

همچنین نرخ بیکاری در گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ ساله نیز در سطح ۱۴.۵ درصد ثبت شده است؛ رقمی که نزدیک به دو برابر میانگین کشوری است و حکایت از فقدان سیاست‌های مؤثر برای اشتغال‌زایی در میان نسل جوان دارد. این بحران می‌تواند پیامدهایی، چون مهاجرت نخبگان، سرخوردگی اجتماعی و تشدید نابرابری را به دنبال داشته باشد.

۴۰ میلیون نفر از افراد در سن کار، بیکارند!

در بهار سال ۱۴۰۴، جمعیت شاغل کشور حدود ۲۵ میلیون و ۱۲۳ هزار نفر اعلام شده است. این در حالی است که کل جمعیت در سن کار، یعنی افراد بالای ۱۵ سال که توانایی ورود به بازار کار را دارند، ۶۵ میلیون و ۸۴۳ هزار نفر برآورد شده است. با این حساب، تنها ۳۸.۲ درصد از جمعیت در سن کار، شاغل هستند.

به بیان دیگر، نزدیک به از ۶۲ درصد از جمعیت در سن کار کشور نه تنها شغلی ندارند، بلکه از چرخه اشتغال نیز خارج مانده‌اند. این رقم معادل حدود ۴۰ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر است؛ رقمی چشمگیر که اگر با جمعیت کل کشور در سال ۱۴۰۴ (نزدیک به ۸۶ میلیون نفر) مقایسه شود، به این معناست که نزدیک به نیمی از جمعیت ایران در حال حاضر بیکارند یا در بازار کار حضور ندارند.

اگرچه بخش زیادی از نسبت پایین اشتغال در کشور به دلیل عدم حضور زنان در بازار کار است اما این واقعیت آماری، زنگ هشدار مهمی برای سیاست‌گذاران اقتصادی و اجتماعی کشور است؛ چرا که نشان می‌دهد بخش عظیمی از ظرفیت انسانی کشور، بلااستفاده مانده و این خود می‌تواند زمینه‌ساز رکود اقتصادی، کاهش بهره‌وری و تشدید آسیب‌های اجتماعی شود. 

زنان غایبان بازار کار

در بهار ۱۴۰۴، نرخ مشارکت اقتصادی زنان تنها ۱۴ درصد اعلام شده؛ در حالی که این شاخص برای مردان ۶۸.۴ درصد است. این یعنی نزدیک به ۸۶ درصد از زنان در سن کار اساساً در بازار کار حضور ندارند، چه به صورت شاغل و چه جویای کار.

همچنین نرخ بیکاری زنان همچنان بالا و معادل ۱۳.۷ درصد است، در حالی که نرخ بیکاری مردان ۶ درصد گزارش شده. شکاف فاحش میان اشتغال زنان و مردان (نرخ اشتغال ۱۲.۱ درصدی برای زنان در مقابل ۶۴.۳ درصد برای مردان) حکایت از موانع ساختاری و فرهنگی بر سر راه حضور زنان در بازار کار دارد.

در شرایطی که بسیاری از کشور‌های منطقه برنامه‌هایی جدی برای افزایش نرخ اشتغال زنان تدوین کرده‌اند، ایران همچنان درگیر عدم تعادل آشکار جنسیتی در بازار کار است. به نظر می‌رسد رفع این نابرابری نیازمند سیاست‌گذاری فعال، حذف تبعیض‌های نهادی و تقویت مهارت‌آموزی برای زنان است.

خوزستان در صدر بیکاری، خراسان جنوبی در قعر

تحلیل نرخ بیکاری بر اساس استان‌ها، تفاوت‌های شدیدی را در وضعیت بازار کار نشان می‌دهد. در بهار ۱۴۰۴، بالاترین نرخ بیکاری به استان خوزستان با ۱۲.۴ درصد تعلق دارد. پس از آن، سیستان و بلوچستان، ایلام، البرز، اردبیل و کرمانشاه در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

در مقابل، پایین‌ترین نرخ بیکاری متعلق به استان خراسان جنوبی با تنها ۴.۱ درصد است. استان‌های قزوین، خراسان رضوی، مرکزی و گیلان نیز در زمره مناطق با نرخ پایین بیکاری قرار دارند.

این اختلاف قابل توجه نشان‌دهنده تمرکز نامتوازن توسعه و ضعف در سیاست‌های منطقه‌ای اشتغال‌زایی است. استان‌هایی که دچار ضعف زیرساختی و کمبود سرمایه‌گذاری هستند، همچنان بیشترین نرخ بیکاری را تجربه می‌کنند.

غلبه بخش خدمات بر بازار کار

ترکیب اشتغال در ایران نیز در حال دگرگونی است. بر اساس آمار منتشرشده، سهم اشتغال در بخش خدمات به ۵۲.۴ درصد رسیده است. در مقابل، سهم بخش کشاورزی به ۱۴.۶ درصد کاهش یافته و بخش صنعت نیز با سهم ۳۳ درصدی تقریباً ثابت باقی مانده است.

این تحول ساختاری از یک‌سو نشان‌دهنده رشد فعالیت‌های خدماتی در اقتصاد ایران است و از سوی دیگر، هشدار می‌دهد که بخش کشاورزی به‌عنوان یکی از پایه‌های سنتی اشتغال، در حال از دست دادن جایگاه خود است. کاهش اشتغال در بخش کشاورزی می‌تواند پیامد‌هایی مانند افزایش مهاجرت روستاییان، وابستگی بیشتر غذایی و تضعیف امنیت غذایی کشور را به دنبال داشته باشد.

همچنین تمرکز اشتغال در بخش خدمات در شرایطی که این بخش در ایران عمدتاً از مشاغل غیررسمی و کم‌درآمد تشکیل شده، می‌تواند موجب کاهش کیفیت اشتغال و افزایش ناامنی شغلی شود.

ضرورت بازنگری در سیاست‌های اشتغال

گزارش بهار ۱۴۰۴ مرکز آمار ایران تصویری دوگانه از بازار کار ارائه می‌دهد؛ از یک‌سو کاهش نرخ بیکاری و از سوی دیگر ثابت ماندن مشارکت اقتصادی، بیکاری شدید جوانان، نابرابری جنسیتی و ضعف منطقه‌ای.

برای عبور از این وضعیت، سیاست‌گذاران نیازمند بازنگری در برنامه‌های اشتغال‌زایی هستند. محور‌هایی مانند توسعه متوازن منطقه‌ای، توانمندسازی زنان، حمایت از کارآفرینی جوانان، تقویت مهارت‌آموزی و کاهش موانع بازار کار باید در اولویت قرار گیرند. در غیر این صورت، کاهش نرخ بیکاری تنها یک تصویر آماری خواهد بود، نه نشانه‌ای از بهبود واقعی معیشت مردم.